Rozwód to dla dziecka zawsze bardzo traumatyczne przeżycie. Nie jesteśmy w stanie w taki sposób przeprowadzić rozstania się rodziców, by nie miało to wpływu na psychikę dziecka. Niezależnie od tego, jak bardzo rodzice starają się złagodzić wpływ rozwodu na dziecko, zawsze pojawią się pewne negatywne konsekwencje tej sytuacji. Oczywiście nie znaczy to, że wyjście „bądźmy razem dla dobra dziecka” jest lepsze – warto jednak wiedzieć jaki efekt może mieć na dziecko rozwód i w jaki sposób łagodzić jego efekty.
Reakcja dziecka na rozwód rodziców zależy od tego, w jakiej fazie rozwojowej jest dziecko (czyli w jakim znajduje się wieku, w chwili rozstania rodziców). Wyróżnia się 4 grupy wiekowe wraz z ich charakterystycznymi trudnościami – dzieci w wieku od 3 do 5 lat, dzieci w wieku 6-10 lat, dzieci w wieku 9-12 lat oraz nastolatki (od 13 lat w górę). Przyjrzyjmy się dziś temu, co dzieje się z dziećmi najmłodszymi, wraz z uwzględnieniem pomijanego w literaturze okresu przed 3 rokiem życia.
Wpływ rozwodu na dzieci do 3 roku życia
Wczesne rozwody (do pięciu lat po ślubie) zdarzają się coraz częściej. W efekcie, coraz więcej małych dzieci jest świadkiem rozstania się rodziców. To, że dzieci w wieku 12-18 miesięcy nie potrafią jeszcze werbalizować swoich emocji, nie znaczy że ich nie odczuwają i nie znaczy to też, że nie odczują negatywnych skutków rozwodu – nawet jeśli ojciec nie był zbytnio obecny w ich życiu.
Zadaniem rozwojowym dziecka do 3 roku życia jest eksploracja otaczającego go świata. Im bardziej bezpiecznie dziecko czuje się we własnym domu i w towarzystwie rodziców, tym śmielej odkrywa świat, patrzy nań z ufnością i tym chętniej wchodzi ze światem w interakcje. Dziecko, które może w sposób bezpieczny uczyć się świata w przyszłości jest pewne siebie, śmiałe, optymistyczne. W tym okresie dziecko potrzebuje też rutyny – określonych, powtarzalnych czynności, które konstruują mu świat i sprawiają, że dziecko czuje się bezpieczne. Rozwód nie tylko tworzy chaos (sama rutyna życia dorosłych również ulega zaburzeniu przy rozwodzie), ale również zabiera dziecku poczucie bezpieczeństwa. Jeden rodzic znika i dziecko nie może być pewne (nie dysponuje bowiem doświadczeniem), czy drugi rodzic również nie zniknie. W efekcie, dziecko które nie potrafi jeszcze werbalizować swoich obaw i lęków, zaczyna wyrażać swoje emocje poprzez zachowanie cechujące się wzmożonym poczuciem lęku lub nerwową nadaktywnością.
W tym okresie mogą wystąpić:
- zaburzenia jedzenia,
- zaburzenia snu
- moczenie nocne
- pojękiwanie, zawodzenie
- kurczowe trzymanie się pozostałego rodzica
Nasilenie się któregokolwiek z tych objawów świadczy o tym, że dziecko bardzo źle przezywa rozwód rodziców i potrzebuje pomocy w procesie przejścia przez tą sytuację.
Wpływ rozwodu na dziecko – 3-5 lat
Dziecko w tym wieku potrafi już wyrażać swoje uczucia – w tym okresie tworzy się też u dziecka „klimat emocjonalny”, od którego zależy to, jakim środowiskiem będzie dla dziecka świat. Czy będzie mu wydawał się miłym i przyjaznym czy wrogim i pełnym zagrożeń – ta wizja świata będzie znacząca przez całe życie dziecka i jego dorosłość.
Pod względem zagrożeń, okres między 3 a 5 rokiem życia to najtrudniejszy i najgorszy czas na rozwód. W tym czasie dziecko przecież tworzy również wizję seksualności i wzorców opartych na płci. Kiedy więc zabraknie jednego z rodziców, wizja ta może ulec zaburzeniu. Na szczęście, mechanizmy psychologiczne dziecka pozwalają mu na „wybranie z otoczenia” innej osoby, która posłuży za wzór (w przypadku odejścia ojca, taką osobą może stać się wujek, dziadek czy sąsiad).
Pamiętajmy też o tym, że okres ten, to dla dziecka czas egocentryzmu. Dziecko uważa się za pępek świata, najważniejszą istotę we wszechświecie – dlatego łatwo przypisuje sobie winę za rozwód rodziców. Ważne jest zatem wytłumaczenie tej sytuacji dziecku. Nie można jednak poprzestać jedynie na wyjaśnieniu słowy. Dziecko musi zrozumieć i przyjąć fakt iż nie jest niczemu winne również w swoich emocjach. Warto zatem pytać dziecko o to jak rozumie sytuację i to co się stało.
Częste reakcje dzieci w tej fazie rozwojowej to:
- zaprzeczanie (objawiające się zarówno ignorowaniem komunikatów o rozwodzie jak i reakcjami nerwicowymi na sytuacje rozwodową)
- obniżone poczucie własnej wartości (w wyniku obwiniania się i poczucia bycia niekochanym)
- ogromna potrzeba aprobaty ze strony rodziców (i często również wszystkich osób dookoła – dlatego też, jeśli dziecko uczęszcza do przedszkola, warto powiadomić o rozwodzie opiekunki i przygotować je na możliwie reakcje dziecka, prosząc o pomoc w łagodzeniu efektów rozwodu).
Pozostałe fazy, omówimy w przyszłych artykułach. Prosimy – podzielcie się z nami doświadczeniem – jak wasze dzieci reagowały na rozwód? I jak sobie radziliście z tym, by rozwód jak najmniej wpłynął na wasze dzieci.
* * *
Zobacz też 2. część artykułu: Rozwód. Dzieci w wieku od 6 lat i ich problemy
Rozwód rodziców.
Jak nie skrzywdzić dziecka…
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat emocji towarzyszącym dzieciom podczas rozwodu, roli, którą możesz wtedy odegrać, zapraszamy Cię do lektury naszego ebooka:
Rozwód rodziców. Jak nie skrzywdzić dziecka…
Z publikacji dowiesz się:Jak przygotować dziecko do rozstania rodziców?
Rozwód czy separacja – które rozwiązanie wybrać?
Jak może pomóc mediator oraz kiedy skorzystać ze wsparcia psychologa dziecięcego?
Jak zorganizować opiekę nad dzieckiem po rozwodzie?
Czy opieka naprzemienna jest rozwiązaniem dla twojej rodziny i jak przygotować do niej dziecko?
Jak wspólnie wychowywać dziecko, kiedy rodzice nie są już razem?
W jaki sposób rozpoznać, że dziecko nie radzi sobie z nową sytuacją rodzinną i jak mu pomóc?
Czym jest parentyfikacja i jak rozpoznać jej przejawy oraz jak zatrzymać ten proces?
Sama masturbacja nie jest zagrożeniem – [słowo niecenzuralne – usunięte przez moderatora], od 15 lat nie moge sie z tego uwolnic, uciekam w masturbacje od problemów kłopotów czy trudnych spraw, a wy piszecie ze nic sie nie dzieje??
jaka wina rodziny? [słowo usunięte przez moderatora]
4 letnie dziecko nie wie co to rozwod. To jakas bzdura omawianie i tlumaczenie wielkie. Czasami dzieci nie widzą rodzicow bo zwyczajnie pracuja. Wystarczy im prosta informacja, ze mieszkamy osobno bo blizej do przedszkola. Po drugie wazna jest rutyna i powtarzalnosc. Po co im wywracac swiat.
witam,
czy błędem wychowawczym jest stosowanie u dzieci odpowiedzialnosci zbiorowej, w jakim wieku dzieci wiedzą o co w tym chodzi i mozna ją juz zastosowac, a do jakiego wieku dzieci nie maja pojącia jak w takiej sytuacji sie zachowac-czego ten dorosły chce….i są krzywdzone a my nie zdajemy sobie z tego faktu sprawy
Wszystko sie zgadza. Moj syn cierpi na te przypadlosc. Stosowalismy juz chyba wszystkie mozliwe metody.
Teraz zazywa Medikinet i jest coraz lepiej. Oby tak dalej.
Ta jasne. Jak bym sie dowiedzial ze sie o mnie za moimi plecami gada zerwablnym kontakty i przestal sznpwac tych ludzi. A dowiedziec sie jest dosyc latwo!