Już u dzieci w wieku przedszkolnym mogą rozwijać się problemy ze snem i pojawiać bezsenność. Jakie są tego powody?
Problemy ze snem u dzieci – jak często?
Zaburzenia snu u dzieci są dość powszechne. W zależności od badań wskazuje się, że miewa je od 25-62% populacji dzieci[1]. Problemy pojawiają się już u 2-latków, choć częściej dotykają dzieci w wieku szkolnym i nastolatków. W niniejszym opracowaniu zajmiemy się problemami ze snem u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym.
Na jakie problemy ze snem najczęściej cierpią dzieci?
Objawy problemów ze snem, które najczęściej zgłaszają rodzice to:
- Trudności z zasypianiem (10-30% dzieci),
- Opóźnienie snu (dzieci zasypiają się i budzą ok. 2 godziny później niż powinny – ok 7-16% dzieci)
- Koszmary nocne (10-50%),
- Wybudzanie się w nocy (ok 10-17%),
- Lunatykowanie (ok 17%),
- Chrapanie (10-27%).
Jedną z konsekwencji koszmarów i trudności z zasypianiem jest też silny opór dziecka przed pójściem spać.
Bezsenność u dzieci i jej rodzaje
Międzynarodowa Klasyfikacja Zaburzeń Snu wprowadziła pojęcie bezsenności u dzieci z odmiennym – niż u osób dorosłych – rozpoznaniem. Bezsenność behawioralna[2] to regularne, powtarzające się trudności z zasypianiem, nieodpowiednia długość snu, nieprawidłowa jakość snu lub jego konsolidacja (czyli proces utrwalania treści i umiejętności w pamięci, które zostały nabyte w ciągu dnia). Zaburzenia snu dziecka wpływają zarówno na jego funkcjonowanie w ciągu dnia, ale też odciskają się na życiu całej rodziny.
Bezsenność behawioralna i dziecka dzieli się na dwie kategorie:
- Bezsenność wynikająca z braku dyscypliny (limit setting) – dziecko nie chce zasypiać, stawia opór jeśli jest kładzione spać o określonej porze. Wynika najczęściej z braku określonych ram dla snu (różne pory zasypiania, brak określonej procedury).
- Bezsenność warunkowa (sleep-on-set) – wynika z tego, że dziecko zostało przyzwyczajone do określonych zachowań, które źle wpływają na sen – np. stałej obecności rodzica przy łóżku, karmienia, oglądania telewizji. Kiedy tych bodźców brakuje, dziecko nie jest w stanie zasnąć lub budząc się w nocy, nie zaśnie ponownie, dopóki nie pojawi się bodziec.
Parasomnie u dzieci
Są to wszystkie zachowania, które są związane z wybudzeniami w czasie snu lub zaburzeniami występującymi po przebudzeniu:
- Jaktacje (wstępują o 3-15% dzieci w wieku 4-8 lat) są to rytmiczne, stereotypowe ruchy głowy lub ciała. Trwają kilka – kilkanaście minut.
- Bruksizm czyli zgrzytanie zębami u dzieci (występuje u 14-20%)
- Sennowłóctwo (lunatykowanie – dotyczy 20-40% dzieci. Częste epizody występują u 3-4%),
- Koszmary senne (ok 20%),
- Lęki nocne (3%),
- Mówienie przez sen,
- Moczenie nocne,
- Przebudzenia z dezorientacją trwającą kilkanaście minut.
10 czynników, które wpływają na problemy dziecka ze snem
Na problemy ze snem u dzieci wpływa wiele czynników. Po przeprowadzeniu szeregu badań i analiz udało się wskazać czynniki, które najczęściej współwystępują z problemami snu u dzieci. Niektóre z nich można minimalizować (np. style wychowania), inne pozostają poza kontrolą rodziców (status socjoekonomiczny czy wiek dziecka). Warto jednak wiedzieć, co może wpływać na pogorszenie się jakości snu u naszego dziecka, by móc mu pomóc.
1. Wiek dziecka
Młodsze dzieci mają częściej problemy z zasypianiem oraz wybudzaniem się w środku nocy.
2. Temperament dziecka
Wiele badań potwierdziło związek między temperamentem dziecka, a problemami ze snem[3]. Problemy ze snem, które ujawniają się w wieku niemowlęcym, mają stosunkowo trwałą strukturę i są trudne do modyfikacji. Będą pojawiać się nadal u 3-4-latka. U dzieci, które mają temperamentalne predyspozycje do gorszej jakości snu warto wprowadzać zasady higieny snu jak najwcześniej.
3. Używanie ekranów
Dzieci korzystające z urządzeń elektronicznych z ekranami (tablet, komórka, komputer) zwłaszcza tuż przed snem, mają większe problemy z zasypianiem.
4. Style rodzicielskie
Sposób wychowywania jest mocno związany z problemami ze snem. Dzieci rodziców, którzy mają problemy z ustalaniem granic, ulegają dziecku, są emocjonalni i wybuchowi częściej mają problemy ze snem.
5. Rytuały przed pójściem spać
Dziecko, które przyzwyczai się do określonej rutyny związanej z zasypianiem i będzie ona stała i przewidywalna dla dziecka, rzadziej będzie przejawiało problemy.
6. Nieregularne ramy snu
Zmienne godziny zasypiania i wstawania mogą wywoływać problemy behawioralne związane z zasypianiem. Innymi słowy, organizm dziecka ma trudności z określeniem godziny, w której powinien być senny.
7. Współistniejące zaburzenia psychiczne
U około 50% dzieci cierpiących na bezsenność rozpoznaje się zaburzenia psychiczne takie jak stany depresyjne czy nerwice.
8. Zachowanie rodziców (czekanie aż dziecko uśnie)
Dzieci, których rodzice mają tendencję do pozostawania z nimi w pokoju tak długo, aż dziecko zaśnie, częściej miewają problemy ze snem. Chodzi tu jednak nie tyle o pozostawanie w tym samym pomieszczeniu, co o ingerencje w to, czy dziecko zaśnie.
9. Ilość spożytej kofeiny w ciągu dnia
Dzieci w wieku 6-10 lat coraz częściej sięgają po napoje z kofeiną (np. coca-colę). Ich spożycie w ciągu dnia (nawet stosunkowo wcześnie, przed porą snu) wpływa niekorzystnie na zasypianie i długość snu.
10. Status socjoekonomiczny rodziny
Dzieci z uboższych rodzin oraz dzieci osób słabiej wykształconych częściej mają problemy ze snem. Wynika to prawdopodobnie z większych napięć w domu i mniejszej wiedzy związanej z tym, jak zadbać o prawidłowy sen dziecka.
Aktywność fizyczna a sen u dziecka
Czy ćwiczenia fizyczne pomagają dziecku z zasypianiem?
Co ciekawe, naukowcy nie odkryli jednoznacznego związku między aktywnością fizyczną a snem u dzieci. Niektóre badania wskazały, że regularna aktywność fizyczna wydłuża sen, ale inne, że jednorazowy nasilony wysiłek go skraca. Naukowcy sugerują, że nadmierna aktywność może skutkować zaburzeniem architektury snu.
[1] Magda Kaczor, Michał Salski, Leczenie behawioralnych zaburzeń snu u dzieci i młodzieży – przegląd literatury, Psychiatria Polska 2016; 50(3): 571–584
[2] Rozpoznawanie i leczenie zaburzeń snu u dzieci, Anna Ivanenko, MD, PhD, Pallavi P. Patwari, MD
[3] Temperament and Sleep-Wake Behaviors from Infancy to Toddlerhood, Marie J. Hayes,Shannon K. McCoy, Michio Fukumizu, Joseph D. Wellman, and Janet A. DiPietroInfant Child Dev. 2011 Sep-Oct; 20(5): 495–508
fot.: Andrea Piacquadio z Pexels
Pingback: Zgrzytanie zębami u dzieci – przyczyny, leczenie - Psychologia Dziecka