Dziecięce niepokoje i lęki

To normalne, że dzieci czasem się boją. To, co budzi ich niepokój, zmienia się wraz z ich rozwojem. Które dziecięce niepokoje są zupełnie normalne? Jakie powinny zmartwić rodziców? Co robić by pomóc dziecku, które się boi?

Nie lubimy, gdy nasze dzieci się boją. Powtarzamy wtedy „Nie ma się czego bać”, „Nie przesadzaj”, „Nic się nie stało”, „Nie martw się. Będzie dobrze”. Lęk jest jednak ważną emocją, która pomaga dziecku zachować ostrożność. Warto też pamiętać o tym, że niektóre lęki są naturalne i towarzyszą każdemu dziecku w danym okresie rozwoju. „Niektóre obawy naszych dzieci mogą nam się wydawać irracjonalne, ale są one zupełnie naturalne i wiążą się z niedojrzałością mózgu.” – pisze Isabelle Filliozat w książce „Strach – wróg czy przyjaciel”.

Niemowlęta odczuwają lęk przed nieznajomymi. Kiedy dziecko ma około 8-9 miesięcy, potrafi rozpoznać twarze osób, które zna. Dlatego też nowe twarze, czy to opiekunki czy krewnego, którego dawno nie widziało, mogą wydawać się mu przerażające.

Maluchy odczuwają także lęk separacyjny. W pewnym okresie pomiędzy 10 miesiącem a 2 rokiem życia, wiele maluchów zaczyna obawiać się rozłąki z rodzicem. Wtedy samotne wyjście do toalety może być wyzwaniem. Dziecko może płakać lub trzymać się kurczowo rodzica. Wszystko po to, by poczuć się bezpiecznie. Przejawami normalnego rozwoju w okresie wczesnego dzieciństwa jest też: lęk przed głośnymi dźwiękami, hałaśliwymi przedmiotami, np. syreną alarmową, odkurzaczem, lęk przed nieznanymi i niezwykłymi przedmiotami – zwłaszcza dużych rozmiarów czy lęk przed gwałtownymi i nieoczekiwanymi zmianami w otoczeniu. Lęki te powinny minąć w późniejszym okresie rozwoju dziecka.

W okresie średniego dzieciństwa, dzieci boją się wyobrażonych rzeczy. Dzieci w wieku od 4 do 6 lat mają bardzo bujną wyobraźnię. Nie zawsze jednak potrafią odróżnić, co jest prawdziwe, a co nie. Straszne potwory, duchy, wiedźmy, które sobie wyobrażają lub o których słyszały w bajce, czy widziały w telewizji, wydają się prawdziwe. Boją się tego, co może znajdować się pod ich łóżkiem lub w szafie. Niektóre boją się ciemności i strasznych snów. Małe dzieci mogą również bać się głośnych dźwięków, takich jak grzmoty, czy fajerwerki. W tym okresie dzieci boją się także zwierząt, złych ludzi (włamywaczy, porywaczy, szpiegów). Odczuwają lęk przed wizytą u lekarza, dentysty, zastrzykiem czy szpitalem. Boją się, że zostaną same, zgubią się lub nikt nie odbierze ich z przedszkola czy szkoły. Lęk wywołują także niebezpieczne sytuacje nagłaśniane przez media – wypadki, porwania, wybuchy, wojny czy klęski żywiołowe.

Przedszkolaki i nastolatki mogą mieć lęki społeczne. Mogą odczuwać niepokój związany z tym, jak wyglądają lub czy będą pasować do grupy. Mogą odczuwać niepokój lub strach przed występami publicznymi, rozpoczęciem nauki w nowej szkole, ważnym egzaminem lub meczem.

Starsze dzieci i nastolatki boją się prawdziwych niebezpieczeństw. Kiedy dzieci mają 7 lat lub więcej, potwory pod łóżkiem nie są w stanie ich przestraszyć (zbytnio), ponieważ wiedzą, że nie są prawdziwe. W tym wieku niektóre dzieci zaczynają się bać rzeczy, które mogą się zdarzyć w prawdziwym życiu. Towarzyszy im strach przed zranieniem, śmiercią swoją lub najbliższych. Odczuwają także niepokój przed niepowodzeniem i porażką w szkole, brakiem akceptacji lub krytyką ze strony innych. Obawiają się kompromitacji, zawstydzenia i ośmieszenia w sytuacji ekspozycji społecznej.

Większość dzieci radzi sobie z normalnymi lękami dzięki delikatnemu wsparciu rodziców. W miarę jak rosną, pokonują lęki, które miały w młodszym wieku.

Kiedy warto skonsultować się z psychologiem?

Niektóre dzieci mają trudniej i potrzebują więcej pomocy w radzeniu sobie z lękami. Jeśli lęki są bardzo silne lub uniemożliwiają dziecku wykonywanie normalnych czynności, może to być oznaka zaburzeń lękowych.

Jak pomóc, gdy dziecko się boi?

„Warto w adekwatny do sytuacji sposób towarzyszyć dziecku, wspierać je w rozwiazywaniu problemu i dostarczać mu narzędzi – informacji, kompetencji lub jakiegoś „magicznego” przedmiotu, takiego jak kamyk, dzięki któremu zdobywa się przyjaciół.”

– pisze Isabelle Filliozat w książce „Strach – wróg czy przyjaciel”. Przytulanie i kojący głos są najlepszym sposobem na zmniejszenie lęku niemowlęcia czy małego dziecka. Możesz powtarzać: „Wszystko w porządku. Jesteś bezpieczny. Jestem tutaj”. Dzięki temu dziecko będzie wiedziało, że jesteś obecny i gotowy je chronić. W tym okresie kojąca obecność rodzica jest niezbędna do tego by dziecko mogło poczuć się bezpiecznie. Gdy dziecko rośnie, rozmawiaj i słuchaj. Bądź spokojny i czuły. Pomagaj dziecku wyrażać uczucia i zachęcaj, by próbowało nowych rzeczy. Gdy małe dziecko poznaje nowe osoby czy miejsca trzymaj je na rękach, by czuło się bezpiecznie. Po chwili nowa osoba czy miejsce nie będą się już wydawać takie obce. Jeśli dziecko boi się ciemności, ustalcie wspólne działanie. Najpierw czytanie bajek później pozostawienie włączonej lampki czy uchylenie drzwi. Niech dziecko czuje się bezpieczne i kochane. Pomóż dziecku powoli zmierzyć się z lękami. Na przykład, sprawdźcie razem, czy pod łóżkiem nie ma potworów. Z twoim wsparciem dziecko powinno samodzielnie, przekonać się, że nie ma się czego bać. Pomóż mu poczuć, że jest odważne. Interesuj się tym, co oglądają dzieci. Często treści w telewizji lub Internecie są bardzo przerażające i mogą wywoływać lęki. Pomóż dziecku radzić sobie z trudnymi sytuacjami i wyzwaniami, takimi jak wystąpienia publiczne czy sprawdziany. Pokazuj dziecku, że w nie wierzysz. „Nadmierny lęk bierze się z połączeni dwóch czynników – dziecko nadinterpretowuje sytuację i jednocześnie nie docenia swoich możliwości. Warto więc rozwijać w dziecku poczucie własnej sprawczości.”- podkreśla Isabelle Filliozat. Dodaje także:

„Aby pomóc dziecku zmierzyć się z tym, co budzi w nim lęk: zmniejsz presję, daj mu więcej czasu wolnego, żeby mogło się bawić, bawić i jeszcze raz bawić, najlepiej na łonie przyrody. I poświęć mu czas!”